Historia Dziwnowa

Pierwsza wzmianka kronikarska dotycząca Dziwnowa została odnotowana w 1243 roku. Dotyczyła przywileju Barnima I Dobrego (księcia szczecińskiego i pomorskiego z dynastii Gryfitów), który przyznawał szczecińskim kupcom zniżki celne dla towarów przewożonych statkami ze Szczecina do Kołobrzegu. Łącząca wówczas wody Zalewu Szczecińskiego z Bałtykiem rzeka Dziwna (obecnie na odcinku Zatoka Wrzosowska – Morze Bałtyckie, traktowana jako cieśnina) była ważnym szlakiem handlowym, łączącym Szczecin z portami wschodniego Bałtyku. Pod koniec XIII wieku jej znaczenie zaczęło jednak spadać. Na skutek postępującego zapiaszczenia, żegluga po rzece zaczynała być utrudniona, co spowodowało, że tzw. dziwnowski szlak handlowy zaczął stopniowo tracić na znaczeniu.

Przez kilka następnych stuleci rejon Dziwnowa nie był specjalnie opisywany i trudno na jego temat znaleźć istotne informacje. Tereny te nie były licznie zamieszkane, a żyjący w obecnych granicach gminy ludzie, trudnili się głównie rybołówstwem oraz obróbką bursztynu. Znaczenie rejonu Dziwnowa wzrosło w pierwszej połowie XVII wieku i jest ściśle związane z obecnością na Pomorzu Zachodnim wojsk szwedzkich, które na mocy porozumienia z księciem Bogusławem XIV pojawiły się na tych ziemiach. U ujścia Dziwny do morza, żołnierze szwedzcy wybudowali wówczas fort ziemny (usytuowany mniej więcej na północnym brzegu jeziora Martwa Dziwna, będącego dawnym ujściem rzeki do morza), który przetrwał do początku XVIII wieku. Po odejściu z Pomorza Zachodniego wojsk szwedzkich, budowla ta stopniowo niszczała nie pozostawiając po sobie do dnia dzisiejszego żadnego śladu.

Podczas spisu prowadzonego w roku 1780 w rejonie Dziwnowa odnotowano jedynie cztery rybackie chaty, usytuowane w pobliżu dzisiejszego Dziwnówka. Należały one do majątku Wrzosowo, wcześniej zaś podlegały Kapitule Katedralnej w Kamieniu Pomorskim. Na początku XIX wieku ponownie pojawiło się tutaj wojsko, tym razem francuskie, jednak ta obecność była dużo krótsza niż wcześniej żołnierzy szwedzkich. Po porażkach Napoleona Bonapartego i odwrocie jego armii z Europy wschodniej, ziemie te ponownie wróciły pod władanie pruskie. Był to jednocześnie impuls, który spowodował, iż w okolice obecnego Dziwnowa zaczęło przybywać coraz więcej chcących się tu osiedlić osób. Stopniowo, z osady rybackiej, Dziwnów (wówczas podzielony na tzw. Berg Divenow i Ost Divenow) zaczął się przeistaczać w miejscowość wypoczynkową.

Od 1828 roku można już mówić o Dziwnowie jako morskim kąpielisku, podobnie jak o Międzywodziu, Dziwnówku i Wapnie (wieś dzisiaj już nie istniejąca, położona wówczas pomiędzy Dziwnówkiem a Łukęcinem). W owym czasie na przyjezdnych gości czekały głównie prywatne kwatery u miejscowych rybaków, jednak już od 1844 roku sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie. Wybudowano wówczas pierwszy dom wczasowy. Niedługo potem zaczęły powstawać kolejne. Do 1867 roku zostało ich zbudowanych łącznie 31, co w połączeniu z budową solidniejszych domów rybackich, dość znacząco zaczęło zmienić obraz całej miejscowości. W 1870 roku Dziwnów zamieszkiwało już 171 stałych mieszkańców. Pod koniec XIX wieku zostały tu odkryte źródła solankowe. Za ich sprawą powstało sanatorium, które zaczęło ściągać do Dziwnowa coraz więcej osób. Miało to istotny wpływ na dalszą rozbudowę całej miejscowości. Obok domów wypoczynkowych, zaczęły powstawać pensjonaty i hotele oraz szereg innych budynków wielofunkcyjnych o bardzo zróżnicowanym przeznaczeniu. Pojawiły się również szlaki spacerowe, powstała promenada i park.

Na przełomie XIX i XX wieku postanowiono również usprawnić żeglugę, czego efektem było przekopanie wydm i skierowanie ujścia rzeki do morza nowo powstałym przekopem (aktualne ujście). W ten sposób dotychczasowe ujście (starorzecze) zostało zamknięte od strony rzeki, zaś w następnych latach, samoistnie, poprzez intensywne zapiszczenie, utraciło też kontakt z morzem (w ten sposób powstało jezioro, aktualnie nazwane „Martwa Dziwna”). Kolejne lata charakteryzuje dalsza rozbudowa miejscowości (połączonej już w jedną całość z trzech mniejszych osad), która zaczęła stawać się coraz bardziej rozpoznawalną i modną. Stopniowemu podwyższaniu ulegał też poziom życia mieszkańców, którzy obok rybołówstwa i szkutnictwa, wciąż będących ważnym źródłem dochodów, coraz więcej zysków czerpali z działalności turystycznej.

Rozwój Dziwnowa, choć nieco spowolniony po I wojnie światowej, nabrał tempa w połowie lat 30’ XX wieku. Za sprawą budowy kompleksu koszarowego (przy obecnej ulicy Dziwnej), powstało również osiedle, w którym zamieszkiwali budujący koszary pracownicy i istotny dla funkcjonowania garnizonu personel (aktualnie osiedle to jest nazywane Osiedlem Rybackim). Co nie mniej ważne – budowa garnizonu wymusiła powstanie stałego połączenia obu części Dziwnowa. Wybudowany wówczas most (o drewnianej konstrukcji) łączył obie części miejscowości i choć służył głównie staconującym tutaj żołnierzom, w ograniczony sposób mogli z niego korzystać również cywile. Powstanie kompleksu koszarowego związało już na stałe Dziwnów z obecnością wojska. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej rozpoczęła tutaj stacjonowanie jednostka lotnictwa morskiego, która poza działaniem operacyjnym, zajmowała się również szkoleniem.

W widoczny sposób wojna dotknęła Dziwnów w czerwcu 1944 roku. Nalot amerykańskich samolotów z 8 Armii Lotniczej na znajdujący się w Dziwnowie garnizon, nie spowodował co prawda dużych zniszczeń, stanowił jednak wstęp do walk, jakie rozegrały się na terenie obecnej gminy w marcu 1945 roku. Zbliżająca się wówczas do morza od strony Kamienia Pomorskiego polska 2. Dywizja Piechoty, stoczyła blisko dwudniowe walki o Dziwnówek (w dniach 12-13.03.1945 roku). Jej przeciwnikiem były oddziały niemieckie broniące tzw. przesmyku dziwnowskiego, wyposażone w artylerię przeciwpancerną oraz wspierane przez działa okrętowe operujących tutaj jednostek morskich Kriegsmarine. Wojska niemieckie po dwóch dniach walk zostały odrzucone, a 15 marca 1945 roku żołnierze 5 pułku piechoty dokonali w zdobytym Dziwnówku symbolicznych zaślubin z morzem. Do Dziwnowa wojsko polskie wkroczyło kilka tygodni później.

Po zakończeniu wojny, Dziwnów, na mocy ustaleń z Konferencji Poczdamskiej, znalazł się w granicach Polski. 19 października 1946 roku rozpoczęła tutaj działalność Gminna Rada Narodowa, a niedługo później prace zaczął również zarząd Uzdrowisk Państwowych, który zajął się budynkami wypoczynkowymi. W 1947 roku Dziwnów zamieszkiwało 512 obywateli polskich i 8 niemieckich.

W roku 1949 na terenie byłego niemieckiego garnizonu (położonego przy obecnej ulicy Dziwnej i Marynarki Wojennej), zaadoptowanego już przez Wojsko Polskie, został uruchomiony Wojskowy Szpital nr 250. Bazując na pozostawionym przez Niemców wyposażeniu i infrastrukturze, leczeni tutaj byli bojownicy wywodzący się z Demokratycznej Armii Grecji (ranni w wyniku walk prowadzonych podczas greckiej wojny domowej w latach 1946-49). Ich obecność i hospitalizacja w Dziwnowie była ściśle tajną operacją wywiadu PRL. W ciągu blisko dwóch lat funkcjonowania szpitala, przewinęło się przez niego około 2.500 greckich partyzantów i członków ich rodzin. Warto przy tym podkreślić, iż ich rekonwalescencja była prowadzona w oparciu o bardzo nowatorskie (jak na owe czasy) rozwiązania i metody leczenia. Kadra lekarska oraz personel ze szpitala 250, po zakończeniu jego działalności w roku 1950, stała się filarem tworzonego zespołu naukowego Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi.  

Kolejny ważny w historii Dziwnowa (i całej gminy) rok, to 1958. Została wówczas podjęta decyzja o utworzeniu Spółdzielni Pracy Rybołówstwa Morskiego „Bellona” oraz budowie Portu Rybackiego z całą niezbędną infrastrukturą (linia przetwórcza, magazyny, wędzarnia, baza remontowa). Koniec lat 50’ wiąże się także z coraz liczniejszym napływem turystów do funkcjonujących na terenie gminy pracowniczych ośrodków wczasowych. W 1960 roku Dziwnów liczył już 1601 mieszkańców, zaś na początku 1981 było ich już 2996.

1 stycznia 2004 roku, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 22 lipca 2003 roku, Dziwnów otrzymał prawa miejsce. Akt nadania praw miejskich wręczył władzom Dziwnowa, w imieniu Rady Ministrów, Podsekretarz Stanu w MSWiA Jerzy Mazurek.

Zamieszczone w tekście i poniższej galerii zdjęcia, pochodzą z kolekcji Patrycji Wrońskiej (tzw. dawny Dziwnów). Zdjęcia żołnierzy 1 Batalionu Szturmowego są autorstwa p. Janusza Tomczaka. Za udostępnienie swoich zbiorów serdecznie dziękujemy.